Muziek in de boeken van Peter Robinson. (interview)

Alan Banks houdt veel van muziek en van heel veel soorten muziek. Zowel van opera als van jazz en rock. Kunt u iets vertellen over de rol die muziek in zijn leven speelt?

Die speelt een heel belangrijke rol. Banks luistert graag naar muziek. Hij is geen professionele luisteraar, een gewone liefhebber. Hij heeft geen muzikale opleiding genoten, kan geen muziek lezen en speelt zelf geen instrument. Misschien is dat juist wel de reden dat hij intens van allerlei soorten muziek kan genieten. Voor hem brengt muziek, hoe wild en grillig ook, een zekere orde en een gevoel van schoonheid dat een scherp contrast vormt met het zware en soms smerige werk dat hij doet. Wanneer hij bijvoorbeeld een werkdag heeft doorgebracht op de plaats delict van een vermoord kind en zijn vertrouwen in de menselijkheid tot een absoluut dieptepunt is gedaald, kan hij troost putten uit een oud Engels folknummer, uit een solo van Coltrane, een rocksong uit de zestiger jaren of een symfonie van Beethoven. Hierdoor wordt hij herinnerd aan het feit dat er nog steeds schoonheid en goedheid is in de wereld en dat het af en toe nodig is daarbij stil te staan.

Kunt u iets vertellen over de ontwikkeling van zijn muzieksmaak gedurende de reeks?

In Stille Blik, het eerste deel uit de serie, draaide hij veel operamuziek, maar ik wilde niet dat het, zoals bij bijvoorbeeld Inspecteur Morse, bij operamuziek van Wagner zou blijven. Zoals ik al zei ontbreekt het Banks aan een echte muzikale achtergrond maar hij is bereid iets nieuws te onderzoeken en staat open voor andere vormen en klanken. Terwijl hij continue zijn klassieke basis uitbreidt, bijvoorbeeld met koorzang, met klassieke liederen en modern klassiek, luistert hij ook naar Bill Evans, Van Morrison en Bob Dylan. De muziek hangt in zekere zin ook van het verhaal af, maar hij is erg verknocht aan de muziek die hij draaide tijdens zijn puberteit en adolescentie. Gelukkig voor hem viel deze periode in de vroege jaren zestig en dus kon hij kennismaken met Elvis, de Beatles en de Stones. En later met Jimmi Hendrix, The Grateful Dead, Pink Floyd en alle anderen. Hij heeft ook wat ruimte in zijn muziekbibliotheek ingeruimd voor een beetje punkmuziek en new wave.

Houdt Alan Banks ook van de hedendaagse pop, rock of jazz?

Hij is niet geheel ongevoelig voor hedendaagse zangers of bands. Zo kent hij bijvoorbeeld : The White Stripes, Jeff Buckley, The Streets, The Go Betweens, Doves, Beth Orton en System of a Down. Als het echter om jazz gaat, heeft hij er bij fusion een punt achter gezet en houdt hij meer van de Miles Davis van vóór Bitches Brew dan van het werk dat daarna volgde.

De zoon van Banks, Brian, speelt in een band. Dat past goed bij Banks’ liefde voor muziek. Hebt u daarom gekozen voor deze carrière voor zijn zoon?

Nee, dat was eigenlijk meer toeval. Ik plan de ontwikkeling van mijn personages niet echt vooraf, en de reeks als geheel al helemaal niet. Dus ik heb geen idee hoe de karakters zich in volgende boeken ontwikkelen. Zelfs de scheiding van Banks verraste me. Ik wilde wel dat Brian zich tegen de wensen van zijn ouders af zou zetten, net zoals Banks dat met zijn eigen ouders had gedaan. Zijn ouders wilden dat Brian ging studeren om architect te worden. Dat staat garant voor een zeker en materieel veilig bestaan. Maar Brian had hierover andere opvattingen. Hij wil een carrière die hem goede vooruitzichten biedt als het gaat om beroemdheid en succes als songwriter. Achteraf bleek dat een goede keuze en Banks had het maar te accepteren. Uiteindelijk is hij erg trots op wat zijn zoon heeft bereikt. Tegelijkertijd kent hij de valkuilen die horen bij het leven in de rockmuziek. En dus maakt hij zich voortdurend zorgen!

Op uw website maakt u melding van de muziek die in uw boeken voorbij komt. Krijgt u hierop veel reacties?

Ja. Blijkbaar spreekt de muziek de lezers aan. Sommige mensen kennen een bepaald nummer of een componist niet en willen daar graag meer over weten. Als ik op tournee ben, krijg ik regelmatig cd’s van fans. Op deze manier ontdek ik soms nieuwe muziek. En mensen sturen me e-mails met de vraag waar een bepaalde opname te koop is. Niet alle reacties zijn uiteraard positief, maar de meeste toch wel. Het is zelfs zo dat ik meer reacties op de muziek en op Banks’ liefdesleven krijg dan op de feitelijke plot van de boeken.

In alle boeken speelt muziek een prominente rol. Is er een boek waarin muziek het meest op de voorgrond staat?

Ja, maar dat boek is nog niet gepubliceerd. Dat is mijn volgende boek dat in juni 2006 in het Engels verschijnt. Het heet Piece of my Heart en dit is de titel van een nummer van Janis Joplin. Een deel van het verhaal gaat over een moord op een popfestival in 1969 en een hedendaagse politieonderzoek naar deze moord met Banks aan het roer. Daarnaast vindt een moord plaats op een muziekjournalist die bezig is met een verhaal over de reünie van een band uit de jaren zestig. In dit boek komt vrij veel onbekende Britse muziek uit de jaren zestig voor, en ook een paar bekende bands. In Onvoltooide zomer werd Banks ook teruggevoerd naar zijn muziekwortels van zijn jeugd in 1965.

Er zijn meer auteurs van misdaadromans die muziek in hun boeken een plek geven. Hoe ziet u de relatie tussen de misdaadroman en muziek?

Eigenlijk komt het er op neer dat de auteurs vaak schrijven, ik ook, over de muziek waar ze graag naar luisteren. Ik zou nooit enthousiast kunnen schrijven over muziek waar ik niet van hou. Muziek speelt een belangrijke rol in de verhalen voor het neerzetten van en tekenen van karakters, de sfeer of de weergave van een tijdsbeeld. In Verdronken Verleden bijvoorbeeld heb ik populaire muziek gebruikt die gedurende de Tweede Wereldoorlog veel werd gedraaid. Muziek kan het karakter of de woorden van een personage extra toelichten. Dit kan soms ook ironisch bedoeld zijn. Je kunt contrasten aangeven tussen een bepaalde gebeurtenis of visie en wat er in werkelijkheid gebeurt. Het gebruik van ‘What a Wonderful World’ van Louis Armstrong in de film Good Morning, Vietnam is daar een goed voorbeeld van. Dat geldt ook voor ‘The End’ van The Doors. Dat wordt gespeeld als illustratie voor destructieve scènes aan het begin van de film Apocalypse Now.

Tijdens een interview op internet zegt u dat u het een goed idee zou vinden als er een cd samengesteld zou worden met muziek die een rol speelt in misdaadromans. Denk aan de liefde van Inspecteur Morse (Colin Dexter) voor klassieke muziek of inspecteur Rebus van Ian Rankin. Hij houdt van Van Morrison en de Stones en zo zijn er meer voorbeelden, niet te vergeten Alan Banks zelf. Is er ooit een dergelijke compilatie verschenen?

Ik zou het een goed idee vinden, maar het is bij een idee gebleven. Ik geloof dat er een cd bestaat met muziek die voorkomt in de t.v.-serie van Inspector Morse en in Amerika hebben Michael Connelly en George Pelecanos muziek op CD uitgegeven – voor promotiedoeleinden - die verwijst naar hun boeken. Mijn Amerikaanse uitgever wilde zo’n cd samenstellen ter promotie van mijn nieuwe boek Piece of My Heart,. maar het bleek te moeilijk of te kostbaar om de rechten van het merendeel van de nummers te verwerven. Ik ben een groot voorstander van het idee dat artiesten worden betaald voor hun werk, uiteraard, maar het zijn de grote platenmaatschappijen die zowel de consumenten als de artiesten uitmelken en het ziet ernaar uit dat daar voorlopig geen verandering in komt. Ik wilde bijvoorbeeld een paar zinnen van een oud nummer van Sara Martin in mijn boek A Necessary End verwerken. Maar de platenmaatschappij die de rechten beheert, vroeg daarvoor 200 dollar. Op dat moment kon ik me dat niet permitteren en heb de passage geschrapt. Ik zou het minder erg gevonden hebben als Sara Martin nog in leven was geweest en een deel van het geld zou hebben gekregen, maar zij was allang overleden. Nu steekt zo’n platenmaatschappij het geld in zijn zak.

De titel van uw boek ‘Strange Affair’ verwijst naar een nummer van Richard Thompson . Hij speelde vroeger gitaar en zong in de band Fairport Convention. Zijn er andere titels van uw boeken die naar een muzikant of een liedtekst verwijzen?

Richard Thompson is nog steeds zeer actief op muzikaal gebied. Volgens mij was een van zijn laatste projecten de muziek bij ‘Grizzly Man’ van Werner Herzog. Andere titels die ik gebruikt heb waren No Cure for Love van Leonard Cohen en Playing With Fire van de Rolling Stones. Aftermath is ook een titel van een album van de Stones en dan natuurlijk mijn boek dat in 2006 uitkomt Piece of My Heart ontleend aan Janis Joplin. In de toekomst zullen er meer komen. Het is een stuk gemakkelijker dan zelf mijn titels bedenken!

Bestaat er voor u een muziekstuk dat perfect de sfeer van misdaadromans tekent?

Nee. De muziek varieert, afhankelijk van het verhaal. Zo heb ik een scène uit Tosca van Puccini gebruikt in mijn eerste boek Gallow View. Bij dat betreffende onderdeel paste het goed, maar ergens anders zou het niet gewerkt hebben. Watching the Detectives van Elvis Costello pakte goed uit bij de scène op het eind van Strange Affair. Maar er bestaat geen muziekstuk dat aan alle eisen van de misdaadroman kan voldoen.

Wilt u iets vertellen over uw eigen favoriete muziek?

Mijn muzieksmaak lijkt behoorlijk op die van Alan Banks. Ik heb periodes dat ik veel naar jazz luister of klassiek of rock. Momenteel luister ik niet veel naar jazzmuziek, maar dat komt wel weer; dat weet ik zeker. Ik zit nu in een Johnny Cash periode en geniet erg van ‘The Legend Box’. Daarnaast hou ik van Richard Thomson met ‘Front Parlour Ballads’ . De laatste tijd luister ik ook veel naar Green Day, Nick Cave, Josh Rouse en de Fillmore-concerten van de Grateful Dead uit ’69. Sinds het einde van de jaren zestig ben ik een trouwe ‘deadhead’. Ik luister nog steeds veel naar klassieke muziek. Favorieten zijn momenteel de latere Strijkkwartetten van Beethoven en Liederen van Schubert. Daarnaast heb ik de laatste tijd veel geluisterd naar pianosonates en strijkkwartetten van Mozart.

Luistert u naar muziek terwijl u schrijft?

Soms wel. Meestal is dat instrumentele muziek. Teksten leiden me af. Als het schrijven goed gaat, dan zet ik wel eens muziek op. Maar vaak weet ik dan twee uur later niet meer wat ik gehoord heb. Als ik me elke noot kan herinneren, heb ik een slechte werkdag.

Wat was uw favoriete CD van het jaar 2005?

Moeilijke vraag. De Johnny Cash-box waar ik het over had, Legend, hoort er zeker bij en de Strijkkwartetten van Beethoven in de uitvoering van Takacs Quartet.
En er is een geweldige cd box met 21 cd’s van Liederen van Schubert gezongen door Dietrich Fischer-Dieskau. Het duurt wel een paar jaar voordat ik dat echt goed doorgrond heb. Ook de 10-cd-set van de vijf Grateful Dead-concerten in februari-maart 1969 is een lichtpuntje in mijn leven.

Speelt u zelf een instrument? Of hebt u misschien een goede stem?

Op school heb ik een beetje klarinet leren spelen en later gitaar, maar een goede muzikant ben ik nooit geworden. Wel heb een tijdje in een rock band gespeeld en een paar nummers geschreven. Ik heb geen bijzonder goede stem, speelde in die tijd een redelijk goede ritmegitaar en een beetje echo bleek wonderen te doen voor mijn stem! Achteraf gezien had ik destijds beter basgitaar kunnen gaan spelen. Niet dat dat gemakkelijk is, maar de basis is simpeler, zeker in de rockmuziek. Ik denk dat ik een redelijk goede bassist had kunnen worden als ik er bijtijds aan was begonnen.

Nu nog enkele vragen over uw derde boek, A Necessary End, dat in Nederlandse vertaling is verschenen. De oorspronkelijke publicatie was in 1989 en het was uw derde boek. Kunt u zich nog herinneren dat u het schreef en kunt u iets vertellen over het schrijfproces?

Ik kan me er weinig meer van herinneren. Maar meestal gaat het volgens een bepaald stramien. Ik begin met een sterk visueel beeld en een lijk. Daarna ontwikkelt zich het verhaal. Ik heb in het begin geen vaste opzet. Hoewel het boek in 1988 is geschreven was het een verlate poging om de sfeer van de zestiger jaren uit te bannen. Dat is duidelijk niet gelukt, want ik blijf in mijn boeken terugkeren naar die periode. Het was ook een commentaar op het Thatcher-tijdperk. In die tijd was ik al vertrokken uit Groot-Brittannië , maar ik kwam regelmatig terug. Dan schrok ik van de aftakeling die in het noorden plaatsvond en de veranderingen in de wereld waarin ik was opgegroeid, om van de Falkland-oorlog en de mijnwerkersstakingen nog maar te zwijgen. Ik heb veel emigrantenideeën in dit boek verwerkt.

Was het boek een succes?

Niet echt. In Canada werd het in hetzelfde jaar gepubliceerd als 'Zondeval' en omdat dit boek zich voor een deel in Toronto afspeelt sloeg het beter aan. Waarschijnlijk vonden de mensen in Engeland het een beetje gedateerd. In 1989 kwam er een eind aan de regering Thatcher, en de zestiger jaren waren allang voorbij.

Hoe kijkt u nu, jaren later, naar A Necessary End?

Het is altijd een van mijn favorieten gebleven waarschijnlijk omdat ik er veel van mijn eigen ervaringen in heb verwerkt. Veel van de personages zijn ontleend aan mensen die ik in die tijd kende. Waarschijnlijk is het ook mijn meest politiek getinte boek. Misschien is dat ook een verklaring voor het gebrek aan echt succes. Ik ben geen politiek schrijver. Maar de muziek in het boek mag er zijn. Ik herinner me nog een autorit van Skipton naar Bronte met muziek van Robert Johnson op de achtergrond en voelde een onwaarschijnlijke verwantschap tussen de Mississippi Delta-blues en het steeds desolater wordende landschap van Yorkshire. Het is ook het eerste boek waarin Richard “Dirty Dick” Burgess meespeelt. Hij is later een favoriet karakter van me geworden.

Wilt u de Nederlandse lezers misschien nog iets vertellen over dit boek?

Ik wil hen alleen vragen om het boek in de context van die tijd te plaatsen. Zie het als een tijdsbeeld en geniet vooral van de blues!
(Ine Jacet - Voor Bruna)