Twitter Facebook Gastenboek

Tom Rob Smith

Ronald de Reus interviewde Tom Rob Smith. Hij is bekend van Kind 44 en Kolyma. Het werd een uitvoerig interview. Hieronder vind je deel 1

Tom Rob Smith - interview - deel 1

Door : Ronald de Reus


Je nieuwe boek ‘Kolyma’ (of zoals de oorspronkelijke titel luidt: ‘The secret speech’), maar ook ‘Kind 44’ speelt zich af gedurende de vroege jaren ’50, een grauwe en gruwelijke periode in de Russische –of zo je wilt: Sovjet- geschiedenis.Vanwaar deze periode en dit regime?

“De basis voor beide boeken was toen ik het verhaal hoorde over Andrei Tsjikatilo, de inmiddels bekende Russische seriemoordenaar. (1)
Ik heb toen de echte onderzoekgegevens geraadpleegd, de non-fictie verslagen over deze serie misdaden.
Ik vond het een ‘great story’ en ik wilde het verhaal graag vertellen. Maar dan in een fictieve vorm, niet nóg een versie van de werkelijke gebeurtenissen.
En toen ik nadacht over wat dit grootscheepse en langdurig onderzoek eigenlijk vertegenwoordigde, leek het me, dat de beste manier om het verhaal te vertellen, niet was om het te situeren aan het éind van het Sovjetregime, toen de misdaden daadwerkelijk plaatsvonden en er inmiddels politiek gezien een proces ontstaan was van liberalisering en er minder intense druk op de burger-bevolking werd uitgeoefend, maar naar een periode te zoeken waarin de onderdrukking en angst juist erg hoog was.
En dat was tijdens het hoogtepunt van het Stalinisme, de vijftiger jaren.
Dat is de reden dat ik het verhaal terugverplaatst heb naar die tijd.
Maar de basis was het verháál; de periode waarin ik het gesitueerd heb, kwam er later bij.”

Heb je ooit de film “Citizen X” van Chris Gerolmo gezien, met o.a. Stephen Rea, Donald Sutherland en Max von Sydow, die ook over de jacht op Tsjikatilo gaat?

“Nee, ik heb wel het boek, waarop de film gebaseerd is, gelezen. Dat boek en ook het script voor de film, is geschreven door Robert Cullen. Het boek over Tsikatilo was wel erg belangrijk voor me, omdat het heel feitelijk is en daardoor een katalysator was voor mijn eigen boek. De film schijnt wel wat aangepast te zijn voor het medium film. Is het een goede film?”
(Uw verslaggever beantwoordt deze wedervraag op persoonlijke titel positief en geeft desgevraagd een kort exposé van zijn kijkervaring: de lange, lange weg om de moorden met elkaar in verband te brengen en de moordenaar in beeld te krijgen, de tegenwerking van de [letterlijk] hogere legerleiding, het gebrek aan middelen, de onverwachte hulp en de uiteindelijk succesvolle afronding van de jacht op Tsjikatilo).
“Om onduidelijke redenen is het er nog nooit van gekomen en loop ik de film steeds mis. Misschien is het ook onbedoeld gebeurd om ‘beïnvloeding’ te voorkomen, dat weet ik niet. Het klinkt in ieder geval onderhoudend”.

Heb je de naam Leo Demidov zomaar gekozen of zit er nog een bewuste betekenis achter? En dan doel ik in Leo(nid) op dezelfde voornaam als Breznjev, de hardliner en op het deel ‘Demi’ in de betekenis van ‘half’, omdat hij worstelt met zijn loyaliteit aan de MGB en z’n liefde voor Raisa, die veel humaner en liberaler in haar standpunten is en hem –zeker in het begin- verafschuwt. Daarbij zou de naam Raisa nog een hommage aan de overleden vrouw van Gorbatsjov kunnen zijn, die na Chroetsjov in ‘Kolyma’, eveneens een hervormingsgezinde partijleider was.

“Hmmm, dat is een interessante gedachte. Voor mij moest de naam in ieder geval kort zijn, toegankelijk voor de lezer en makkelijk te onthouden, maar nee, er zat geen specifieke bedoeling in de namen.
Wat ik leuk vind aan dit soort interviews is dat lezers soms met suggesties of interpretaties komen, die veel meer beschouwend zijn dan ik zelf ooit bedoeld heb, maar die zeker hout snijden. Deze analyse spreekt me wel bijzonder aan. Die ga ik voortaan gebruiken, dus als je dit ooit nog eens ergens leest, weet dan dat het hier ontstaan is !”
(Uw verslaggever bloost tot diep achter zijn schouderbladen en heeft even geen tekst.....)

Het lijkt wel alsof beide boeken qua sfeer in één ‘flow’ achtereen geschreven zijn.
Klopt dat?

“Ja, daar is zeker sprake van. Nadat ik ‘Kind 44’ aan de uitgeverij verkocht had, ben ik vrijwel gelijk begonnen aan ‘Kolyma’.(2) Ik was zo enthousiast dat mijn boek uitgegeven zou worden, dat ik voor mezelf moest nagaan of er nog een tweede verhaal aan vast zat.
Dus ik heb gelijk de geschiedenisboeken over Rusland nagezocht op een gebeurtenis die een vervolg op ‘Kind 44’ zou kunnen dragen en stuitte op ‘The Secret Speech’. Ik wist onmiddellijk dat dit het thema voor het vervolg was.
Dat gegeven en het feit dat mijn eerste boek gepubliceerd ging worden waren de twee redenen om inderdaad dóór te schrijven. Ze spelen zich ook dicht op elkaar af, qua tijdsbeeld, dus dat scheelt, maar ik vind dat je niet noodzakelijkerwijs het eerste boek gelezen móét hebben, om het tweede te kunnen lezen.

Je ziet ze eigenlijk als stand-alone’s?? Maar dan mis je de ontwikkeling tussen Leo en Raisa en heb je geen helder beeld van wat er voordien gebeurd is met Zoya en Elena??

“Het is zeker een voordeel als je de boeken in chronologische volgorde leest, in zoverre heb je gelijk. Maar om op je vorige vraag terug te komen, er was absoluut sprake van een ‘momentum’ in het schrijfproces van het eerste boek, overlopend naar het tweede.”

Ben ik goed geïnformeerd dat je je ooit hebt laten ontvallen dat het misschien wel een trilogie kan worden?

“Dat klopt! Ik ben net begonnen met een derde deel en heb ongeveer 15.000 woorden geschreven en het wordt zeker het laatste boek. Zeg nóóit nooit, maar dat is wel m’n bedoeling, want dit derde deel gaat over het einde.
Het einde in dubbel opzicht: het laatste boek in de serie, maar ook het eind van het Sovjet-regime. De ineenstorting ervan, Leo’s perspectief op hoe dat proces verloopt en zijn terugblik als oudere man op wat hij heeft meegemaakt en wat het met hem heeft gedaan.
Het is meerdere opzichten dus een boek over ‘het einde’.”

Als Leo, zoals je zegt, al een wat oudere man is, moet het boek zich dus in een andere periode afspelen dan de jaren ’50?

“Inderdaad, het speelt zich deels af in de jaren ’60 en deels tijdens de Russische bezetting van Afghanistan en de oorlog aldaar tegen de Moedjaheddin (3).
Kijk eens aan, heb je zomaar een primeur !” (Uw verslaggever is hiermee zichtbaar in zijn nopjes en dát moedigt Tom vervolgens weer aan hier iets verder over uit te weiden)
“Even los van de rol van Leo, is het een hele interessante periode, met een voor de Russen niet-te-winnen oorlog, met een onduidelijke aanleiding en voor de militairen volstrekte onduidelijkheid wáár ze tegen streden en die daardoor volledig ongemotiveerd waren. Verveling, drank- en drugsgebruik, een smerige en gruwelijke oorlog (we weten hoe primitief wreed de verschillende volkeren kunnen zijn), dat leidde tot een soort van “going funny mad” voor de Russen daar. De zwaarbewapende Russische helikopters konden vrijwel geen ander doelwit vinden dan de kuddes geiten van de Moedjaheddin.
Of lukraak plattelandsdorpen bombarderen, ik bedoel....dan ben je echt de weg kwijt. Zelfs de Russische soldaten, die toch gekenmerkt worden door absolute gehoorzaamheid, gingen zich in die periode afvragen wat ze in hemelsnaam aan het doen waren.
Het ging zelfs zover dat -vanwege de lage soldij- velen hun eigen wapens aan de vijand verkochten !
Voor een AK 47 machinegeweer kreeg je al gauw $ 300,-. Destijds een vermogen voor een Russische soldaat. Ze deden het voorkomen dat ze hun wapen verloren waren en kregen uit het magazijn gewoon weer een nieuwe...
Ik bedoel, ze werden letterlijk bestreden met hun eigen wapens !
De ironie was dat je kon worden doodgeschoten met het wapen dat je gisteren verkocht had.
Het waren de laatste stuiptrekkingen van een politiek regime dat geen écht doel meer had, door de realiteit werd ingehaald, op drift raakte en uiteindelijk uiteen viel. Dat was echt het einde.”

Zijn je boeken trouwens ook verkocht aan Rusland?

“Nee, we hebben het wel verkocht aan de Baltische staten, Estland, Letland en Litouwen en ook de Oekraïne, dacht ik. Wel aan een aantal voormalige Sovjet-staten dus, maar niet aan Rusland.”

Vind je dat jammer, afgezien van de in potentie gigantische afzetmarkt?

“Ja, dat vind ik wel jammer. Feit is dat we een uitstekende Russische agente hadden, die het boek ook geweldig vond, maar die vertelde dat de uitgeverijen Nee zeiden, zelfs voordat ze het manuscript te lezen hadden gekregen. En dat leverde het vermoeden op van: Oh, okay, hier zijn waarschijnlijk andere krachten in het spel. Er is natuurlijk geen enkel bewijs voor, maar ik vermoed dat er gedacht is: wij willen dit onderwerp niet. Punt.”

Zou dat te maken kunnen hebben -zonder een politieke discussie te willen starten- met de tegenwoordig toch redelijk ‘koele’ verstandhouding met het Westen, die de periode Poetin/Medvedev kenmerkt?

“Ik weet het niet, maar opvallend is het wèl, dat je een boek afwijst zonder het gelezen te hebben.”

Klik hier voor deel 2 van het interview


(1) Tsjikatilo bekende 56 moorden te hebben gepleegd tussen 1978 en 1990 (RdR).

(2) Ondanks de officiële Engelse titel ‘The Secret Speech’ gebruikt Tom tijdens het gesprek bijna consequent de Nederlandse titel ‘Kolyma’

(3) De Russisch-Afghaanse Oorlog tegen de Moedjaheddin duurde van dec.’79 tot febr.’89 (RdR)