Mankell
start | boeken | verfilmingen | leven | Ystad | nieuws | Wallander-abc | links


Door een misdaadverhaal kun je de maatschappij een spiegel voorhouden.

 

Henning Mankell is het meest bekend door zijn Wallander-boeken. Wereldwijd waren ze een groot succes. Ze zijn meermaals bekroond en in meer dan 30 talen vertaald. De auteur schrijft : misdaadromans, jeugdboeken, boeken over Afrika en toneelstukken. Hij is niet alleen auteur, maar ook regisseur en draagt zijn liefde voor Afrika onvermoeibaar uit. Dat doet hij ook in zijn jongste titel: Kennedy’s brein. Ander nieuws is dat Henning Mankell op 25 augustus 2007  het Mankell-Kultuurcentrum in Sveg/ Härjedalen- de plek waar hij opgroeide -  opent.

 

Jeugd en leven

Henning Mankell werd op 3 februari 1948 geboren in Stockholm. Zijn jeugd bracht hij door in het ijskoude Sveg / Härjedalen in Noord-Zweden. Zijn vader, een rechter, voedde hem en zijn zus op. 'Mijn moeder deed wat veel mannen doen. Ze verliet het gezin.’ Ondanks dit gegeven kijkt hij terug op een gelukkige jeugd. Het gezin Mankell woonde in een appartement boven de rechtszaal. ‘Sinds mijn jeugd ben ik geïnteresseerd in de werking van het juridische systeem.’ Hij leerde dat verbeelding een instrument kan zijn om creativiteit te ontwikkelen én te overleven. 'In mijn hoofd maakte ik een andere moeder die de moeder die ons verlaten had, kon vervangen.’
De middelbare school inspireerde Mankell slechts matig. Op zijn zestiende besloot hij te gaan varen. Zijn vader, hoewel teleurgesteld, kon begrip opbrengen voor de rusteloze geest van zijn zoon. Twee jaar lang werkte de schrijver op een Zweeds schip. Achteraf beschouwt hij deze tijd als 'de echte universiteit van het leven'. Daarna woonde hij nog twee jaar in Parijs en in 1968 keerde hij terug naar Zweden. Henning Mankell, 20 jaar oud, wilde toneelschrijver worden. Zijn eerste theaterstuk droeg de titel 'The Amusement Park' en had de Zweedse koloniale belangen in Zuid Amerika als thema. Niet lang daarna begon hij aan zijn eerste roman. Zijn vader, Ivar Mankell, stierf in 1972 kort voor de publicatie van 'The Stone Blaster'. Henning Mankell was 24. Ook nu nog is hij trots op dit boek. 'Het gaat over een oude man die terugkijkt op zijn leven en de Zweedse samenleving.' Dit boek is nog steeds verkrijgbaar in Zweden, maar het is niet vertaald.
In 1972 gaat Henning Mankell voor het eerst naar Afrika, dit zal een stempel drukken op zijn latere werk. In de jaren tachtig pendelt hij heen en weer tussen Zweden en Afrika. Dit doet hij tot op heden nog steeds. In Zweden werkt hij in allerlei theaters als regisseur evenals in Maputo bij het enige professionele theatergezelschap in Mozambique.
Henning Mankell was en is een geëngageerde auteur die begaan is met het lot van Afrika. Regelmatig neemt hij stelling in allerlei politieke kwesties. Zelf zegt hij: 'Dan ben ik maar ouderwets als ik een pleidooi houd voor solidariteit. Ik heb veel van mijn linkse opvattingen uit de zeventiger jaren behouden.’ In Mozambique steunde hij de totstandkoming van theaters. Zijn liefde voor Afrika klinkt door in bijna al zijn boeken.
Henning Mankell trouwde in 1998 met Eva Bergman - regisseur. Ze is zijn derde vrouw en de dochter van de in 2007 overleden Ingmar Bergman.

De Wallander-reeks

Als gevolg van een roman over racisme ontstaat inspecteur Wallander, die vanwege het grote succes van het boek ‘Moordenaar zonder gezicht’ (1992) de hoofdpersoon wordt van een serie boeken. Deze Wallander-reeks begint op 8 januari 1990. De hoofdpersoon is Kurt Wallander. Mankell plukte deze naam lukraak uit een telefoonboek. Het verhaal speelt zich af in Ystad, een stad in het zuiden van Zweden. Na het eerste boek zouden er nog 8 volgen.
In de boeken komen veel dezelfde personages terug. Om er een paar te noemen: Ebba, secretaresse en steun en toeverlaat van Kurt Wallander. Rydberg, de overleden inspirator, Nyberg, de humeurige man van de technische recherche en Linda, Wallanders dochter. Haar jeugdige onbezonnenheid levert Wallander de nodige hoofdbrekens op.

Naarmate de reeks vordert worden de karakters van de hoofdpersonen verder uitgewerkt. De sleutelfiguur Kurt Wallander is een melancholieke, hard werkende politieman die zich zorgen maakt over de maatschappelijke ontwikkelingen in Zweden. Hij wordt geconfronteerd met extreem geweld en vraagt zich meermaals af ‘waar moet het heen met de wereld’. Daarnaast tobt hij regelmatig met zijn gezondheid; hij is te dik, ondervindt hier last van en drinkt te veel. In relaties is hij niet succesvol en eigenlijk heeft hij de scheiding van zijn vrouw Mona niet verwerkt. Hij worstelt met een veeleisende en mopperige vader en zijn salaris is ook niet om over naar huis te schrijven. Kortom: een mens van vlees en bloed die het ook niet allemaal weet……
Een ander terugkerend thema is de weersgesteldheid. In alle boeken zorgt de beschrijving van weer en wind, kou en zon voor een vaak melancholiek en vooral Zweeds decor.
Mankell beschrijft in de Wallander-reeks vaak extreme situaties en gruwelijke misdaden. Een vrouw die zichzelf in brand steekt op een koolzaadakker (Dwaalsporen), een jonge vrouw die verkoold gevonden wordt in een electriciteitshuisje (De blinde muur) of een gespietst lijk (De vijfde vrouw)... Henning Mankell zegt hierover: ‘ik gebruik soms sterke beelden ….. maar wat voor gruwelijks je ook bedenkt en schrijft, de werkelijkheid is nog veel gruwelijker en slechter.’
Meestal zijn het gewone mensen.  Maar de oorzaken van de misdrijven vinden hun voedingsbodem in de samenleving. Via Wallander ventileert Mankell zijn ongerustheid over de toestand in de wereld.
Lijkt Henning Mankell op zijn hoofdpersoon Kurt Wallander? De auteur zelf vindt van niet. ‘Er zijn weinig overeenkomsten tussen hem en mij. We zijn wel even oud, we werken veel en we houden van opera's. Dat is alles, voor de rest zijn er veel verschillen.’
In het laatste en negende boek uit de Walander reeks staat een voorwoord voor de lezers. Hierin geeft Mankell aan dat hij de Wallander-reeks als ondertitel mee zou willen geven: ‘romans over de Europese onrust’. In dit boek uit 1999 staan 5 verhalen waarin we kennis kunnen maken met de jeugdige Wallander. De schrijver heeft op een bepaald moment aangegeven dat er geen nieuwe delen zouden volgen. Anno 2007 denkt hij er anders over. 
Eén van die 10 boeken kon hij niet voltooien. ‘De plot had te maken met het misbruik van kinderen. Al schrijvend ging mij dat enorm tegenstaan….. ik heb alles weggegooid’.


Andere misdaadromans.

‘Voor de vorst’, ‘De terugkeer van de dansleraar’ en ‘Kennedy’s brein’ zijn andere misdaadromans van zijn hand. Het eerste boek is een soort vervolg op de Wallander-reeks. De hoofdrol in dit boek is weggelegd voor de dochter van Wallander - Linda. Op de achtergrond is haar vader – Kurt - als adviseur aanwezig. Het Nederlandse geschenk ter ere van ‘de maand van het spannende boek 2004’ was getiteld ‘Het graf’. Ook in dit verhaal komen we Linda tegen in gezelschap van Stefan Lindman. Hij is de hoofdpersoon uit een ander boek ‘De terugkeer van de dansleraar’. Dit is een stand-alone-boek waarin de Duits-Zweedse verhouding tijdens de Tweede Wereldoorlog een prominente plek inneemt. In dit boek komt een passage voor waarin Stefan Lindman een SS-uniform ontdekt in een kast. Henning Mankell zegt hierover: ‘Ik was 14 jaar en was op bezoek bij een vriend. Zijn vader was tandarts. We speelden dat ik naar het toilet moest en openden een deur van een kast. Hier hing een SS-uniform. Toen wist ik dus dat deze aardige tandarts uit Duitsland gevlucht was om in Zweden onder een andere naam onder te duiken. Hij had het oude uniform bewaard. Dat was in 1962, 17 jaar na de oorlog.’ Kennedy’s brein is een misdaadroman waarin AIDS en Hiv-geinfecteerden in Afrika centraal staan.

Mankell inspireert velen, maar welke auteurs hebben hem geïnspireerd? In diverse interviews komen twee namen langs. Allereerst Shakespeare - Macbeth. De schrijver noemt dit: ‘Het beste misdaadverhaal dat ik ooit gelezen heb.’ Daarnaast valt altijd weer de naam van John le Carré.
Wat vindt Henning Mankell van de misdaadroman? Waarom heeft hij dit genre gekozen?
‘Het spannende verhaal is geen doel op zich. Ik schrijf vanuit sociale betrokkenheid. Eerst is er de bedoeling en dan de plot. Nooit andersom. Ik moet iets willen overbrengen. De misdaadroman is daarvoor bij uitstek geschikt. Door middel van een misdaadgeschiedenis kun je de maatschappij een spiegel voorhouden. (…) Ik schrijf misdaadverhalen om maatschappelijke problemen aan te kaarten.’

Politiek.

Henning Mankell is een politiek bevlogen man. Hij heeft duidelijke opvattingen over wereldpolitiek, het vraagstuk van de asielzoekers en de politieke ontwikkelingen in zijn geboorteland. ‘De Zweedse sociaal-democratie heeft de basiswaarden van gelijkheid en solidariteit verloochend. De samenleving is harder, onverdraagzamer en egoïstischer geworden.‘
Mankell nam stelling in de oorlog tegen Irak, regelmatig hekelt hij de Amerikaanse politiek onder president Bush. Na de moord op de Zweedse minister van Buitenlandse Zaken Anna Lindh werd hij benaderd voor commentaar. Regelmatig zoekt hij de publiciteit over heikele kwesties in de wereldpolitiek. In Duitsland is Henning Mankell ongekend populair en treedt hij regelmatig in de publiciteit. Zo sprak hij in mei 2004 voor de Duitse radio met premier Gerhard Schröder over globalisering en Europa. Wederom hield hij een vurig pleidooi voor Afrika. ‘Europa moet financieel veel meer doen voor Afrika’. Een week later ontving hij de Duitse ‘Toleranz-Preis’. Deze prijs wil mensen eren die met hun werk wereldwijd discriminatie bestrijden en wederzijds begrip en respect kweken tussen verschillende volkeren en culturen. De Zuid-Afrikaanse bisschop Desmond Tutu reikte de prijs uit.

Recente ontwikkelingen

Door het wereldwijde succes van de Wallander-romans kon Henning Mankell zijn passie voor het theater financieren. In 2001 richtte hij uitgeverij Leopard op. Doelstelling is onder andere het bevorderen van publicaties van jonge Zweedse en Afrikaanse schrijvers.
Inmiddels zijn de boeken uit de Wallander-reeks verfilmd. Allereerst de verfilmingen op basis van de boeken. Wallander werd in deze films vertolkt door door Rolf Lassgård. In totaal zijn negen films in deze serie verschenen. De laatste film is gebaseerd op het langste verhaal uit het boek ‘De jonge Wallander’ en heet : ‘De piramide’.

In september 2003 kwam het nieuws dat er 13 nieuwe films gepland waren met Kurt Wallander in de hoofdrol. Rolf Lassgård, de Wallander uit de vorige serie films,  kon wegens drukke werkzaamheden geen tijd vinden om aan dit gigantische project mee te werken. Er werd gezocht naar een nieuwe Wallander. Dit werd :Krister Henriksson. Aangekondigd werd dat de nieuwe Wallander sportiever zou zijn. Het budget voor de verfilmingen bedroeg 200 miljoen Zweedse kronen. In 2006 was het filmproject voltooid. Deze films zijn inmiddels op de Vlaamse televisie vertoond en verkrijgbaar op DVD.  
Henning Mankell heeft voor deze films 12 nieuwe verhalen over de bekende politieman uit Ystad geschreven. Het dertiende verhaal is de verfilming van ‘Voor de vorst’, het boek met Linda Wallander in de hoofdrol. De verfilmingen vonden plaats in filmstudio’s Ystad. De studio’s zijn te bezichtigen en trekken vele Wallander-toeristen. De plaatselijke VVV meldt met zekere regelmaat op haar website nieuws over Wallanders’ Ystad. Met een ‘Wallander-plattegrond’ onder de arm kan de bezoeker de verschillende locaties aanschouwen. Zelfs de auerhaan die de vader van Wallander telkens schilderde is te koop.
Henning Mankell publiceert met grote regelmaat nieuwe titels. Zoals : Kennedy’s brein. Publicatiedatum in Nederland: 20 augustus 2007.  De titel van dit boek ontleende  de schrijver aan de verdwenen hersenen van John F. Kennedy. Ze zijn nooit teruggevonden.  ‘Misschien dat iemand gedacht heeft dat er in de toekomst informatie onttrokken kan worden aan de hersenen van een overledene?’ Henning Mankell  vervolgt in een interview: ‘Het verhaal uit Kennedy’s brein staat symbool voor alles wat we niet weten. Voor dat wat verborgen blijft.’  
Het boek is deels gebaseerd op zijn eigen ervaringen met aids en hiv-besmetting in Afrika. Hoofdpersoon uit het verhaal is Louise Cantor. Ze is archeologe, komt thuis in Zweden en vindt haar zoon Henrik. Hij is dood. Zelfmoord. Er zijn geen aanwijzingen voor moord maar Louise kan de verklaring van zijn dood niet accepteren. Zodra de politie meldt dat de doodsoorzaak een overdosis aan slaapmiddelen is, weet ze zeker dat er iets niet klopt. Het paste niet bij haar zoon. In het huis van Henrik ontdekt ze dat hij informatie heeft verzameld over de verdwijning van de hersens van Kennedy. Louise probeert de stukjes informatie over haar zoon in elkaar te passen. Ze is archeologe en gewend om van kleine scherven een geheel te maken. Maar bij deze reconstructie doet zich het probleem van de selectie van informatie voor. Welke stukjes informatie zijn relevant?
Een probleem dat Henning Mankell typerend vindt voor onze huidige tijd.  ‘Er komt zoveel pseudo-informatie op ons af dat het soms lastig is om te filteren. In Mozambique is slechts een tv- station, er zijn een paar kranten en een handjevol radiostations. Dan zou je verwachten dat je te weinig informatie krijgt. Maar dat is niet het geval. Zodra ik terug ben in Zweden blijkt dat ik weinig heb gemist. Alleen het regionale nieuws. Het lijkt wel alsof het nieuws in Zweden wordt gedomineerd door de lotgevallen van bekende Zweden of andere televisiepersoonlijkheden.’
In ‘Kennedy’s brein neemt de zekerheid van Louise niet toe door meer informatie. Ze dacht dat ze veel wist over haar zoon. Zo heeft hij een flat in Barcelona waar zij niets vanaf wist. Meer informatie leidt niet tot meer zekerheid maar kan veroorzaken dat onzekerheid toeneemt. In Kennedy’s brein is een belangrijke rol  toebedeeld aan het aids- en hiv-probleem in Afrika. Henning Mankell zegt in een interview dat hij zich verwondert over het feit dat een tv-kijker van tegenwoordig nieuwsgieriger is naar hoe een bekende landgenoot  zich voor een televisieprogramma handhaaft in de jungle dan naar informatie over Afrika.
De ontwikkelingen in Afrika rondom de bestrijding van aids en hiv vindt hij verontrustend. In de westerse wereld is het virus onder controle. Mensen die aan de ziekte lijden hebben weer een perspectief door verbeterde medicijnen. In Afrika is dit niet het geval. Daar sterven elke dag weer mensen. ‘De westerse wereld draagt er weinig toe bij om dit probleem op te lossen’. Kennedy’s brein is vanuit woede geschreven. Woede over hoe weinig een mensenleven van een inwoner van Afrika waard is.
Daarnaast wilde Henning Mankell met dit boek de lezer aanzetten tot twijfel over de informatie die we dagelijks krijgen. Wat is waar? Wat is niet waar? Wie is een vriend? Wie is een vijand? ‘Het nieuws tot ons doordringt blijft beperkt en is gekleurd. Dat geldt ook voor nieuws over Afrika. Soms lijkt het alsof Afrika een land is in plaats van een continent dat bestaat uit 50 landen. In 45 van die landen heerst vrede. Generalisatie door de media maakt dat het lijkt alsof Afrika voortdurend geteisterd wordt door: oorlogen, enge ziektes of burgeroorlogen. In die zin worden we slecht geïnformeerd. Toch heeft de schrijver goede hoop. Onderwijs en educatie zijn belangrijk. ‘Ik ben ervan overtuigd dat Mozambique over 100 jaar een rijk land is. Ik zou dat graag meemaken.’  

Ystad wordt wel Wallander-stad genoemd, maar er heeft zich een concurrent aangediend.  
Op 25 augustus 2007 zal Henning Mankell het Mankell-Kulturcentrum openen in  Sveg / Härjedalen.
Dit is de plek waar de auteur opgroeide. Het centrum wordt een ontmoetingsplek voor schrijvers, theatergezelschappen, dichters en kunstenaars. De website van het centrum is inmiddels online en in de Zweedse pers wordt de opening van het centrum aangekondigd. Er zijn inmiddels wandelingen uitgezet langs bekende plekken uit de boeken van Henning Mankell. 

Zoals gezegd is ‘Kennedy’s brein in Nederland de jongste titel van de hand van deze auteur. Daarna is in Zweden in 2006 nog een boek verschenen dat heet: Italienska skor (Italiaans schoenen)
Henning Mankell wilde aanvankelijk geen boek meer schrijven met Kurt en/of Linda Wallander in de hoofdrol. Maar ondertussen is hij van mening veranderd. Er zal dus nog minimaal 1 titel verschijnen.
Goed nieuws voor de talloze Wallander-fans!  

Enkele uitspraken van Mankell (Bron: Wallander web.de : ZDF)
Mankell bewondert John le Carré. Hij bewondert de manier waarop de hoofdpersoon George Smiley zich ontwikkelt tijdens de boeken. 'Le Carré als schrijver van misdaadromans, zoekt ook naar de tegenstellingen binnen mensen, tussen mensen en tussen de mens en de samenleving. Ik hoop dat ik datzelfde doe. Vroeger of later krijgt een misdaadauteur een Nobelprijs. (ik niet, ik ben een Zweed). Het oude snobisme met betrekking tot dit genre is bezig te verdwijnen. '

Over Kurt Wallander

Er zijn weinig overeenkomsten tussen hem en mij. We zijn wel even oud, we werken veel en we houden van opera's. Dat is alles, voor de rest zijn er veel verschillen. Wallander zou geen goede vriend van me zijn. Waarschijnlijk is het gemakkelijker te schrijven over iemand die je niet zo graag mag.


Werkelijkheid en literatuur

Wat voor gruwelijks je ook bedenkt en schrijft, de werkelijkheid is nog veel gruwelijker en slechter. Dus het is niet mijn marcabere fantasie, maar de werkelijkheid met zijn verhaal die een auteur bestormt.


Het kwaad

Voor mij is het belangrijk duidelijk te maken dat de mens in wezen goed is en dat niemand slecht ter wereld komt. De mens heeft gevoelens, wil sociaal zijn en wil goed doen. Door slechte omstandigheden wordt slecht gedrag veroorzaakt. Niet door de mens zelf. Het zijn deze omstandigheden waartegen we moeten vechten.


Het eind van Wallander

Ik wilde de reeks beëindigen, toen het nog leuk was om over Wallander te schrijven. Ik wou mijn lezers niet op een dag met boeken confronteren die getuigen van vermoeidheid.


Politie en dader (uit een Duits interview)

(Interviewer) Wallander denkt tegelijkertijd als politieman en als dader. Het lijkt alsof er twee rollen tegelijk in een theaterstuk worden gespeeld. Kun je op deze manier niet heel veel andere problemen ook oplossen?

(Mankell reageert enthousiast) Dat klopt. Ik was helemaal verbaasd toen ik ontdekte dat veel filosofen politiemannen zijn geweest. Filosofen beschouwen problemen ook van vele kanten. Er is zeker een verband tussen filosofie en de kunst van het oplossen van misdaden.....Ik wil nog een keer een roman schrijven waarin een filosoof een misdaad moet oplossen...