De bibliotheek van onvervulde dromen - Peter Manseau (2010) *** (roman)

In de bibliotheek van onvervulde dromen lopen twee verhaallijnen door elkaar heen. Verhaallijnen die op een wonderlijke manier aan het eind elkaar aanvullen en versterken. Het ene verhaallijn gaat over de vertaler van het werk van Itsik Malpesj. De vertaler (de ik-persoon in het boek) is een gojse conservator van Joodse boeken, die om zijn studieschuld af te betalen een baan aangenomen heeft bij een Joodse Culturele Organisatie waarbij hij boeken in het magazijn uitzoekt en sorteert. Hij heeft Hebreeuws gestudeerd. Gedurende zijn werk beseft hij dat hij Jiddische boeken moet sorteren. Boeken die hij niet kan lezen. Jiddisch is een taal die ongeveer evenveel met Hebreeuws gemeen heeft als Engels met Latijn. Gedurende zijn werk vindt de ik-persoon de vertaalsleutel, hetgeen uiteindelijk leidt naar de vertaling van de memoires van Itsik Malpesj.
De tweede verhaallijn bevat de memoires van Itsik Malpesj. Malpesj noemt zichzelf de grootste Jiddische dichter van Amerika. Want om de grootste te zijn, hoef je alleen maar te zorgen dat je de laatste bent, zegt hij in het boek. In hoofdstukken genummerd naar het Jiddische alfabet wordt de lezer meegenomen in de geschiedenis van Malpesj. Geboren in een Joodse gemeenschap in het Russische Kisjinev groeit hij de eerste tien jaar van zijn leven in redelijke welvarendheid op. Zijn vader had zich, dankzij de uitvinding van een machine waarmee ganzen geplukt kunnen worden zonder dat de ganzen doodgemaakt moesten worden, opgewerkt tot bedrijfsleider van een donsfabriek. De groeiende agressie tegen de Joodse bevolking maakt dat Malpesj via een Joodse drukkerij in Odessa in een pakket meegesmokkeld wordt naar New York. De memoires beslaan vervolgens het leven van Itsik in Amerika.

Wat opvalt aan het boek is dat de wereld van Malpesj erg klein is. De hoofdpersonen uit het leven van de kleine Malpesj in Rusland, duikelen op miraculeuze wijze ook op in New York. En zijn een bepalende factor zowel in Rusland als in Amerika. Malpesj laat weinig initiatief zien. De passie die hij wel degelijk heeft voor het schrijven maakt niet dat hij actief aan de weg timmert om zijn doel te bereiken. Hij laat zich vooral klein houden. Toevallig is zijn muze Sasja aanwezig bij de eerste presentatie van zijn gedichten. Vervolgens heeft het lot hen met elkaar verbonden. Omdat Sasja wil bewijzen dat er niet zoiets bestaat als basjert (voorbeschikking) waar Malpesj telkens mee komt, verlaat zij hem. Aan het eind van het boek blijkt dat de ik-persoon een brief ‘toevallig’ in zijn bezit heeft, gericht aan Malpesj, waarin Sasja het een en ander verklaart. En loopt het boek goed af. Dus toch basjert?

Uiteindelijk vond ik het thema ‘taal en de vertaler’ interessant in dit boek naar voren komen. Ook de vertaler voegt iets aan een bestaand verhaal toe bij de vertaling. En is daarmee meer dan alleen de vertaler van een werk. Vooral het spelen met dit thema vond ik memorabel aan dit boek. En ondanks dat ik mijn twijfels heb over de geloofwaardigheid van de ontwikkeling in het verhaal is het wel onderhoudend en mooi geschreven. Want schrijven dat kan Manseau. Of zou dat in de Nederlandse versie een kwaliteit zijn dat mede toegeschreven moet worden aan de vertaler van het boek?

Februari 2011