Tinker trailor soldier spy (Edelman, bedelman, schutter, spion) – John le Carré (2011) *****

Gemis aan 'trouw'

John le Carré (pseudoniem voor David Cornwell, 1931, Dorset, Engeland) is al heel lang een beroemd auteur van spionageromans.
‘Edelman, bedelman, schutter, spion’ verscheen in 1974 als eerste deel van de beroemde Smiley-trilogie, waarin le Carré op onnavolgbare wijze beschrijft hoe de geheime dienst van Engeland ondermijnd wordt door een Russische ‘mol’. Het betekent bijna het einde van de dienst, maar anti-held George Smiley, de oude grootmeester van de Britse geheime dienst en de laatste van de oude generatie van spionnen uit de tijd rond de 2e wereldoorlog, weet de mol te traceren.

Het verhaal begint wanneer een Brits geheim agent tijdens een missie, die ogenschijnlijk niet kón falen, in Tsjecho-Slowakije wordt neergeschoten. Verraad?
Smiley krijgt opdracht om het lek te vinden. Hij ontdekt waar de Russen hun informatie vandaan hebben: er zit een 'mol', een verrader, in de top van de Britse geheime dienst...
Op onovertroffen wijze beschrijft John le Carré de naoorlogse Oost-West-verhoudingen tussen de grootmachten. Een tijd die na het vallen van de Berlijnse muur alweer zo lang geleden lijkt, maar die tot de dag van vandaag zijn sporen nalaat.

De kern van het werk van le Carré draait om gemis aan ‘trouw’.
De wereld mist een morele kern. Trouw is een woord zonder betekenis. De mensen die je het meest vertrouwt, zijn de mensen die je verraden. De verbeelding maakt het leven draaglijk, maar werkt destructief als ze in aanraking komt met de realiteit.
Een ander belangrijk thema in zijn werk betreft het vaderschap.
Le Carrés vader, Roger Cornwell, was volgens le Carré "een beroepsoplichter, die zijn eigen bestaan en dat van zijn kinderen in een cocon van leugens spon". Le Carré vereeuwigde hem in zijn latere boeken ‘A perfect spy’en in ‘Single & Single’. Maar ook in ‘Tinker taylor’ zoeken de hoofdrolspelers naar plaatsvervangers voor hun (afwezige) vaders.
Het dilemma van verscheurd worden tussen enerzijds loyaliteit en anderzijds afschuw van onbetrouwbaarheid komt in al le Carrés boeken terug, net als het leven op de Public School.

Le Carré begon te schrijven in de vroege jaren 60 van de 20ste eeuw, toen hij werkte voor de Bitse geheime dienst. "Ik maakte deel uit van die grote schaduwwereld die de Koude Oorlog met zich meebracht. Ik zat in MI5 toen de grote heksenjacht begon". MI5 zou geïnfiltreerd zijn door Moskou. Dat bleek maar al te waar: de spionnen Philby, Burgess en Mclean werden ontmaskerd. "Ik was getuige van de claustrofobische sfeer", zei le Carré later. "Mijn schrijven was een geheime bezigheid, om mijn saaie bestaan op te fleuren. Ik ontsnapte in een verzonnen versie van mijn eigen wereld".
Het is deze verzonnen versie die de kern is van het briljante verhaal van ‘Tinker tailor’.

In 1979 is ‘Edelman, bedelman, schutter, spion’ voor de BBC-TV verfilmd met in de hoofdrol Alec Guinness als George Smiley.
In 2011 is het boek nogmaals verfilmd, nu voor de bioscoop, met in de hoofdrollen Gary Oldman als Smiley en Colin Firth als Bill Haydon.
Naar aanleiding van deze verfilming is het boek opnieuw uitgebracht, nu onder de Engelse titel, en heb ik een eerder door mij geschreven recensie herzien.

In de Vrij Nederland thrillergids: "Meeslepend" *****.