John le Carré heeft een omvangrijk oeuvre op zijn naam staan en wereldwijd wordt hij gerespecteerd vanwege o.a. zijn Smiley-serie en de eigen stijl waarmee hij boeken over spionage en dubbelspionage vorm heeft gegeven. En nu ligt in de boekwinkel ‘Absolute vrienden’. Le Carré vertelt het verhaal van Ted Mundy, Brits onderdaan, en Sasha, zoon van een Oost-Duitse predikant. Deze twee mannen ontmoeten elkaar aan het eind van de jaren zestig. Deze ontmoeting groeit uit tot een heftige vriendschap die stand houdt tot in de huidige tijd.

Wat is er zo bijzonder aan dit boek dat het vijf sterren verdient? Allereerst is er de schrijfstijl; mooi, vloeiend, rijk, eigen, doeltreffend en soms plastisch. Dan is er de wijsheid. Op vele momenten spat levenswijsheid van de bladzijden, zonder dat het moraliserend of belerend wordt. Vervolgens is er de weergave van ongeveer een halve eeuw belangrijke wereldgeschiedenis. Deze begint in de jaren vijftig om daarna doorgetrokken te worden naar de tijd van de Koude Oorlog en te eindigen in de huidige tijd met alle gevolgen van de aanslagen van de 11e september voor de wereldpolitiek. En niet te vergeten het psychologisch inzicht. Prachtige karakterbeschrijvingen en groot inzicht in menselijke relaties. Le Carré beschrijft thema’s als: afkomst, vriendschap, trouw, verraad en (gebrek aan) identiteit.

Tot slot over het genre waarbinnen de schrijver geplaatst kan worden. ‘Spionage’. Zelf ben ik geen liefhebber van dit genre. Maar de beschrijvingen van spionage en dubbelspionage zijn dankzij alle vorige ingrediënten boeiend, leerzaam en intrigerend. Hierbij wil ik opmerken dat le Carré tekort gedaan wordt als hij eenvoudigweg binnen dit genre geplaatst wordt, hij overschrijdt het ruimschoots. Dit is grote klasse; ontroerend, leerzaam en het stemt tot nadenken over menselijke verhoudingen, oorlog, vrede en de wereldpolitiek.

Het is geen gemakkelijk boek. Het begin is taai en het is even wennen aan de stijl. Maar daarna had dit boek mij volledig in zijn ban.

Spion aan de muur (1963) John le Carré *****

Winnaar

Op 8 november 2005 werd voor de eerste keer 'The Dagger of Daggers' uitgereikt door De Britse Crime Writers’ Association (CWA). Dit vanwege het feit dat het 50 jaar geleden was dat voor de eerste keer een echte prijs werd toegekend. Aanvankelijk had deze prijs nog een andere naam, maar sinds 1960 kennen we hem als ‘The CWA Gold Dagger for Fiction’. Er waren 7 boeken genomineerd die ooit een 'Gold Dagger' hebben gewonnen. Dat waren onder andere: Martin Cruz Smit met Gorki Park, Val McDermid met De Sirene en John Le Carré met Spion aan de muur. John le Carré won deze prestigieuze prijs. Vele jaren geleden heb ik Spion aan de muur gelezen. Dat was in de tijd dat de Muur nog stond, dat Europa nog verdeeld was in Oost en West, dat spionage een hot item was en de wereld opgedeeld leek in kapitalisten en communisten. Tijd voor herlezing.

Een Engelse topspion is geliquideerd bij de Berlijnse muur. De Britse inlichtingendienst zint op wraak. Ze besluiten een lokaas uit te zetten. Dit wordt Alec Leamas. Hij is een ontslagen en aan lager wal geraakte agent. Deze Leamas moet in Oost-Duitsland een grote topspion redden die bijna ontmaskerd dreigt te worden. Valse sporen worden uitgezet en intriges gesmeed.

Vanaf het begin is Spion aan de muur een deprimerend en grijs boek. Alec Leamas is allesbehalve een stoere spion en bepaald geen James Bond. Hij is fors aan de drank en gedeprimeerd. Hij woont in een aftandse kamer en heeft geen passend werk meer nadat hij als spion heeft gefaald. En dan wordt hij gestrikt voor de grote klus. De schrijver schetst een troosteloze en grauwe wereld. Dit gegeven wordt versterkt zodra Leamas afreist naar Oost-Duitsland. Het beeld van de Muur als ‘vuil en lelijk bouwsel van uit gruis geperste blokken en prikkeldraad, verlicht door wat gelig licht, als de achtergrond voor een concentratiekamp’ wordt door Le Carré treffend beschreven. Oost-Duitsland komt voorbij met zijn soberheid van destijds, zijn armoede, zijn partijdiscipline en zijn communistische slogans. De beschrijving van het spel dat gespeeld wordt tussen Oost en West wordt indringend beschreven. Daarnaast maakt de auteur duidelijk dat er geen verliezers en geen winnaars zijn. Er is aan beide kanten sprake van een politieke moraal die niet deugt en waarvan ‘de kleine man’ de dupe wordt. Kwetsbaarheid wordt uiteindelijk meedogenloos afgestraft. Hoezo James Bond?

Een spannend en indrukwekkend boek dat de wereld van destijds doet herleven en beelden uit de zestiger jaren komen voorbij. Een groots boek dat maar 200 bladzijden telt. Voorzien van een geweldig plot, goed uitgewerkte karakters en een vrijwel constante spanning.
Hoewel spionage niet mijn favoriete genre is, heb ik anno 2005 ook weer genoten van dit tijdloze boek over een krankzinnige periode in de wereldgeschiedenis. Verwoord en verpakt in een spannend en toegankelijk verhaal. Spion aan de muur is overigens verfilmd met Richard Burton in de hoofdrol. Binnenkort is ‘The Constant Gardener’ (De toegewijde tuinier – 2001) te zien in de bioscopen. Een andere boek van deze auteur. In de Engelse pers heeft John Le Carré zich lovend uitgelaten over deze verfilming.

De luistervink (2006) John le Carré ****

Een genre op zich.

‘Luistervink’ is de titel van de nieuwste ‘le Carré’.
De auteur heeft inmiddels 20 titels op zijn naam staan. Hij werd wereldwijd bekend door zijn spionageverhalen met onder andere de legendarische hoofdpersoon George Smiley. Toen de Berlijnse Muur op 9 november 1989 viel, vroeg men zich af of de bron van verhalen voor Le Carré daarmee niet was opgedroogd.
Het tegendeel bleek waar. De in 1931 geboren auteur wist zich te vernieuwen. Hij bleef verhalen schrijven over : politieke geheimen, misbruik van macht, gekonkel in de allerhoogste kringen en brandhaarden in de wereld. Centrale thema’s in zijn werk zijn: machtsmisbruik, verraad, winstbejag van grote spelers op het wereldtoneel en uitbuiting van arme landen.
Le Carré wordt geroemd vanwege zijn eigenzinnige kijk op de politiek waarbij hij ‘links’ noch ‘rechts’ spaart. In 2005 kwam de verfilming uit van ‘The Constant Gardener’ en dit bracht hem publiciteit. ‘Absolute vrienden’ was zijn voorlaatste titel en werd bejubeld. Op 21 september 2006 was wereldwijd de officiële publicatiedatum van ‘Luistervink’.

In ‘Luistervink’ is een hoofdrol weggelegd voor Bruno Salvador beter bekend als : Salvo.
Hij is een toptolk die als gevolg van zijn jeugd en opvoeding diverse obscure Afrikaanse talen en dialecten beheerst. Hij is halfbloed en wees, werd opgevoed door Broeder Michael die zijn handen niet altijd thuis kon houden. Ondanks zijn bescheiden afkomst heeft hij zich weten op te werken tot de betere kringen. Hij is van Congolese afkomst, woont in Londen en is getrouwd met een bekende journaliste.
Salvo is in de loop der tijd een beetje pedant geworden, hij houdt van mooie kleren, heeft een zekere arrogantie, maar in zijn hart kan hij zijn ‘roots’ niet verloochenen.
Dan wordt hij verliefd op een Congolese verpleegster. Ongeveer op datzelfde moment wordt hij door de Britse geheime dienst gerekruteerd om als tolk aanwezig te zijn bij een topontmoeting op een Europees eiland. De naderende verkiezingen in Congo vormen de inzet.
Hij is de luistervink. Niemand hoort te weten dat hij veel verschillende talen beheerst. Hij tolkt alleen de officiële talen. Dus kan hij de aanwezige gezagdragers en captains afluisteren en intieme gesprekken onderscheppen.
Het deel van het boek waarin de luistervink tolkt kenmerkt zich soms door teveel personages en dit gaat ten koste van de toegankelijkheid. Terugbladeren biedt soelaas.
John le Carré ontmaskert wederom hoogstaande kringen en hekelt winstbejag.
Wie leek te deugen, deugt uiteindelijk niet. Vertrouwen wordt wantrouwen. Hoop wordt desillusie.
Hoofdpersoon Salvo is enigszins naïef. De lezer ziet aankomen dat zijn speelse opmerkingen ooit afgestraft zullen worden.
Eenmaal terug in Londen na de topontmoeting raakt het verhaal in een versnelling en onderneemt Salvo actie.

Een boek over politieke spelletjes, over schijnheilige moraal, over een verscheurd Congo en over de (westerse) gevestigde orde die slechts uit is op het exploreren van Afrikaanse delfstoffen en mineralen. Maar ook humor heeft een plek.
‘De luistervink’ is niet het beste boek van Le Carré. Maar zijn kenmerkende, vlijmscherpe pen is wederom herkenbaar aanwezig.
Henning Mankell heeft ooit gezegd dat John Le Carré de Nobelprijs voor literatuur toekomt. Wie weet. De 75-jarige schrijver en voormalig medewerker van de Britse geheime dienst heeft een indrukwekkend oeuvre opgebouwd en de toonzetting van de ‘grand old master’ is nog steeds gedreven en zijn woorden scherp.
Le Carré is een genre op zich.