Misdaadromans

Ik ben niet zo’n purist

Interview : Ine Jacet

In de serie - de wereld achter het spannende boek - een interview met Jos van Cann. Jos heeft een indrukwekkende staat van dienst: publicist van een standaardwerk over misdaadromans, journalist, recensent, jurylid voor 'de Diamanten Kogel' en bestuurslid van het Genootschap van Nederlandstalige Misdaadauteurs.

Misschien wil je jezelf eerst even voorstellen?

Ik ben van 1954 (en dus niet van 1945, zoals al enkele jaren fout op de site van mijn toenmalige uitgever staat) en woon en werk in Maastricht. Na mijn studie Sociale Geografie in Nijmegen heb ik enkele kranten, tijdschriften voor een uitgever gemaakt en bij het ABP en de Open Universiteit voorlichting gedaan. Sinds 1990 werk ik bij de afdeling Communicatie van het academisch ziekenhuis Maastricht onder meer als (eind)redacteur, webmaster, communicatie-adviseur en woordvoerder.
In 1992 heb ik de eerste versie van De Moordgids gemaakt (en zelf uitgegeven), wat onder meer tot gevolg had dat ik van 1996 tot 2007 voor Dagblad De Limburger over misdaadliteratuur (recensies en interviews) heb geschreven. En dat had weer tot gevolg dat ik voor enkele jury’s ben gevraagd (Gouden Strop, Diamanten Kogel en de Schaduwprijs). Voor die laatste jureer je als je in het bestuur zit van het Genootschap voor Nederlandstalige Misdaadauteurs. Daar pas ik sinds vier jaar op de centen. Momenteel zit ik voor het tweede jaar in de Vlaamse jury voor de Diamanten Kogel. Twee jaar geleden ben ik gestart met een proefschrift over Nederlandstalige misdaadliteratuur, maar dat vlot nog niet erg door allerlei omstandigheden. Helaas, maar wat in het vat zit verzuurt niet.

Wanneer en waardoor raakte je geïnteresseerd in misdaadliteratuur?  Wie waren je favorieten? Wie waren de schrijvers die jouw interesse voor dit genre opwekten?

Dat gebeurde op jonge leeftijd in de openbare (jongeren)bibliotheek aan het Stationsplein in Roermond. En wel met pistolen en bommen. Dat waren namelijk de tekentjes waarop ik mijn boeken selecteerde. Daarbij ging het aanvankelijk vooral om avontuurlijke romans en niet zozeer om boeken waarin moorden en andere misdaden werden gepleegd.

De echte liefde voor de misdaadroman ontstond pas in de roerige jaren zeventig, tijdens mijn studie in Nijmegen. Het was de tijd waarin het Zweedse schrijversduo Maj Sjöwal en Per Wahlöö succes had met boeken als De verschrikkelijke man uit Säffle (1971), De man die even wilde afrekenen (1970), De lachende politieman (1968) en De man op het balkon (1967). Dat soort boeken sprak me erg aan.
Wat me trok was het beeld van de samenleving dat zij schetsten. Ze waren heel kritisch en hielden de maatschappij als het ware een spiegel voor.
Definitief gewonnen voor het spannende boek gaf ik me na lezing in 1978 van De toevalsfactor, de enige thriller van Linda J. LaRosa en Barry Tannenbaum. Een roman over vier Vietnam-veteranen die zich vervelen en puur op basis van toeval mensen gaan vermoorden. Dat boek was erg goed. Je voelde de spanning bij de moordenaars, maar ook bij de politiemensen die de zaken moesten oplossen (het is overigens twintig jaar na dato nog een keer in Nederland uitgebracht).

Wat zijn volgens jou de belangrijkste ontwikkelingen geweest binnen de wereld van de misdaadliteratuur?

Een aantal, weliswaar onvergelijkbaar maar de moeite van het constateren waard. In Nederland is de meest opmerkelijke het (verkoop)succes van de vrouwelijke auteurs als Saskia Noort, Simone van der Vlugt en Esther Verhoef (haar eerste twee zijn aanraders, evenals het boek dat ze met haar man onder de naam Escober schreef). En de vele anderen in hun voetspoor en in dat van Nicci French, de aanstichters. De kwaliteit is zeer wisselend, de populariteit zeer groot. Het is de dames gegund, van harte.
Daarnaast is er de kwantitatieve opkomst van het genre, om het zo maar te noemen. Deze zomer werden er voor het eerst meer spannende boeken dan literaire romans verkocht. Die trend werd bij de opening van de maand van het spannende boek al geconstateerd – toen lagen de verkooppercentages nagenoeg gelijk. Parallel daar aan is in alle hevigheid ook de kwalitatieve discussie weer losgebarsten: waarom zijn misdaadromans ‘minderwaardig’ aan literaire romans? Een issue dat vooral bij auteurs gevoelig ligt.  
Een andere ontwikkeling – waar ik niet zo kapot van ben – is de vermenging van fictie en non-fictie, fictie gebaseerd op waar gebeurde verhalen of misdaden. Daar moet je voor van goede huize komen om daar in te slagen. Dat lukt maar enkelen.
Nog één, van twee woorden: Dan Brown. Die man heeft me toch een stroom boeken over manuscripten, geloven, broederschappen en geheimen op zijn geweten! Of zijn het de uitgevers die bang zijn een auteur als Dan Brown (lees: verkoopcijfers) mis te lopen?

Sommige mensen betwijfelen dat er zoiets als misdaadLITERATUUR bestaat. Wat vind jij?

Ik ben niet zo’n purist. Er bestaan enkel goede en slechte, of minder goede boeken. Een goed boek vertelt een goed verhaal en dat is, naar mijn mening, altijd spannend. Als lezer moet je het namelijk willen uitlezen. En neem van mij aan dat er genoeg spannende boeken zijn die die kwalificatie niet verdienen.
Kwaliteit, daar gaat het om. Van het verhaal, de personages, de vorm, de plot, de stijl. Daar ontbreekt het in de literatuur ook regelmatig aan. Ik denk dat het onderscheid kunstmatig in stand wordt gehouden, om redenen die los staan van de inhoudelijke kwaliteit van de boeken en meer te maken hebben met de personen die dit verschil cultiveren.

Een citaat van de Franse misdaadauteur Fred Vargas in De Volkskrant van 13 juni 2003 over het onderscheid tussen ‘echte literatuur’ en thrillers, in Frankrijk respectievelijk ‘witte’ en ‘zwarte’ literatuur genoemd: “Ze zeggen dat detectives voor imbecielen zijn die niks anders kunnen lezen. Dat getuigt ten eerste van minachting voor de lezer en bovendien van onbegrip voor de behoefte van de mens aan dit soort romans. In de misdaadroman gaat het om het zoeken naar een oplossing, het is een queeste, precies zoals in de boeken van Balzac en Zola. In de hedendaagse witte literatuur praten schrijvers alleen maar over zichzelf. Nou, wat heb ik daaraan?”, nog steeds volgens Vargas. “Er worden zoveel boeken geschreven die meteen de vuilnisbak in kunnen, en toch noemen we dat ‘echte literatuur’. Natuurlijk koop je een detective met een ander doel dan een ‘serieus’ boek: om te ontlopen, om jezelf te helpen, om te leven. Op die manier, zo wordt mij verweten, is de misdaadroman een medicijn. En wat dan nog? Alle literatuur, alle kunst is medicijn voor de mensheid. In kunst gaat het erom dat we iets anders ervaren dan wat de routine ons biedt.”

Wat zijn de belangrijkste eisen waaraan een goede misdaadroman moet voldoen?

Het belangrijkste is dat een boek goed geschreven moet zijn, de stijl, de vorm. Dan moet er natuurlijk spanning in zitten. Het hoeft niet altijd om actie of bloed te gaan, het kan ook psychologische spanning zijn. Heel belangrijk is ook de plot. Een goede plot schrijven is het moeilijkste wat er is. Overigens kunnen er ook heel goede boeken zijn zonder een tot in de puntjes uitgelegde plot. Door een open einde kan een boek je veel langer bij blijven, dan wanneer echt alles rondgebreid is.

Wat zijn je favoriete auteurs van pakweg de afgelopen 10 jaar en waarom?

In Nederland hou je altijd rekening met Tomas Ross. Hij is vaak wisselend, maar kan ook weer onverwacht sterk uit de hoek komen. Charles den Tex, Jef Geeraerts, Rene Appel, Felix Thijssen, Peter de Zwaan, de usual suspects. En Esther Verhoef’s (actie)thrillers. Het is overigens jammer dat Henk Apotheker na zijn geweldige De turkenflat uit 2000 geen thriller meer schreef.
Buitenland. Henning Mankell (fantastische Wallander-serie, ook fraai verfilmd) was voor mij de eerste auteur van een soort nieuwe Scandinavische golf, onlangs versterkt door een IJslandse auteur Indridason. Zij zetten traditie van Maj Sjöwal en Per Wahlöö voort.
In Engeland zijn mensen als Ian Rankin, Val McDermid, Mo Hayder geweldige auteurs omdat ook zij realistische verhalen schrijven. Koning blijft echter John le Carré.
En natuurlijk de – inmiddels niet meer zo – ‘nieuwe’ Amerikanen als Michael Connelly, George Pelecanos, Harlan Coben. Het blijft echter ook wachten op deel drie (na Amerikaans riool en Zes ruggen) van James Ellroy’s magnifieke trilogie over Amerika tussen 1959 en 1974.

Zie je momenteel nog nieuwe tendensen voorbij komen? Welke?

Een constatering is dat er de laatste jaren nogal wat misdaadromans op de markt komen waarvan je na lezing denkt: een goede redactionele begeleiding had een beter boek tot resultaat kunnen hebben. Het lijkt of iedereen – uitgevers, maar ook auteurs – minder kritisch zijn en weinig tijd nemen voor reflectie, herschrijven en redactie.

Je bent de schrijver/samensteller van Moordgids. In 1992 verscheen de eerste. Je gaf het uit in eigen beheer.  In 2004 verscheen een uitgebreidere versie van bij uitgeverij Signature. Deze gids bevat onder andere circa 10.000 titelvermeldingen en 2000 vermeldingen van auteurs? Een geweldig standaardwerk? Waarom heb je deze gids samengesteld?

Om met dat laatste te beginnen: het moest het boek worden waar ik zelf altijd naar op zoek ben geweest. Vanaf 1980 werd ik geholpen door het jaarlijks verschijnen van de Detective & Thrillergids van het weekblad Vrij Nederland. De eerste paar keren dat die uitkwam, bevatte ze een totale beschrijving van wat er op de markt was. Later niet meer, toen werd alleen de actuele stand van zaken beschreven. Ik vond dat jammer en dacht toen: je moet iets maken waarin je alle in het Nederlands verschenen misdaadromans kunt bijhouden. Dat werd uiteindelijk voorloper van De Moordgids in 1992. Er zaten een beetje schoolmeesterachtige motieven achter het uitbrengen daarvan. Ik wilde – en wil – mensen aan het lezen krijgen, hen met boeken en schrijvers uit het misdaadgenre kennis laten maken en behulpzaam zijn bij het kiezen.
In de loop der jaren ontstond het idee om al die nieuwe informatie toe te voegen aan het materiaal uit het eerste boekje en een compleet naslagwerk over het spannende boek in de lage landen uit te brengen. De Moordgids bevat een overzicht geven van alle thrillers en detectives die na 1945 in het Nederlands zijn verschenen en informatie brengen over alle Nederlandse auteurs en buitenlandse schrijvers van wie misdaadboeken in het Nederlands zijn vertaald.

Kunnen we t.z.t. nog een opvolger verwachten?

Ik hou het bestand nog zoveel mogelijk bij, maar ik denk niet dat er in deze vorm nog een uitgave komt. Ik heb wel een aantal ideeën om het anders en praktischer te doen, maar de uitwerking en de realisering is een ander verhaal. Bovendien wil ik het dan ook op een of andere manier koppelen aan mijn proefschrift. Met andere woorden: ik wil wel, maar ben er nog niet uit.

Sinds 2006 ben je jurylid bij De Diamanten Kogel. Op 20 september 2007 zal hij voor de zesde keer uitgereikt worden. Wanneer kunnen we de shortlist verwachten? Waren er dit jaar veel inzendingen in vergelijking met andere jaren?

De shortlist is tweede helft augustus verschenen, de genomineerde boeken en auteurs worden 7 september bekend gemaakt. Het aantal inzendingen dit jaar bedroeg 63, nagenoeg gelijk aan verleden jaar. De kwaliteit was dit jaar, gemiddeld gezien, wat hoger vonden we. Al blijft het eerder gestelde natuurlijk gelden dat het aan een redactioneel regime helaas vaak ontbreekt.

Heb je nog tips voor lezers? Een recent boek dat je gelezen hebt? Of een klassieker die in geen enkele boekenkast mag ontbreken? Of…….

Voor tips: zie natuurlijk mijn favoriete auteurs (nog twee: De machtsfabriek en Personages van Robert Littel). Verder is internet natuurlijk een nagenoeg onuitputtelijke bron van inspiratie met de talloze websites en blogs (meest recente aanwinst: http://spannings.blogspot.com, van recensent Peter Kuijt).
Het belangrijkste: lees en laat je regelmatig verrassen door iets van buiten de gangbare paden.