Bernlef - De een zijn dood (roman) ***

Een roman in vier delen. De een zijn dood is geen detective maar een literair werk van de vierenzeventigjarige Bernlef. In elk deel komt een van de hoofdpersonages aan het woord. Bernlef geeft ze ieder een eigen stem en een eigen blik op de wereld en de gebeurtenissen.

Ex-rechercheur Wim Terlinde verdient nu de kost al erfenisjager. Hij stuit op de dode Roderick en komt er al gauw achter dat diens huis enkele tonnen waard is. Zonde als dit zou komen te vervallen aan de staat. Daarom gaat Terlinde op zoek naar nabestaanden van deze Roderick Vos. Als hij uitkomt bij twee vrouwen die een rol in diens leven hebben gespeeld, blijken deze moeilijke vrouwen. De eerste jonge vrouw, Sofie, schrijfster van het autobiografische – en door Roderick uitgegeven – De winter van mijn weerzin, wil niets van hem weten. En zijn enige verre familielid, de kunstacademiestudente Francien roept verward de naam Roderick nadat ze in een psychose is beland. Terlindes eer te na besluit hij tot een boeiende intrige. Maar met verstrekkende gevolgen zoals de lezer langzaam, zeer langzaam zal ontdekken.

Bernlef volgt trouw de logica van zijn vier protagonisten. De anti-literaire Terlinde is een detaillist. Door zijn ogen ziet de lezer het uitgestrekte landschap, de oneindige wolkenpartijen en de welgevormde benen van Zweedse hoteleigenaressen. Sofie uit zichzelf in clichés passend bij haar dommige, naiëve persoonlijkheid. De psychotische Francien wordt gekenmerkt door lichtelijke hysterie.
Een boek wordt gemaakt door zijn personen, maar door de anti-literaire Terlinde te lang aan het woord te laten, stroopt het verhaal in richting - overigens prachtige– landschapsbeschrijvingen zonder spanning.

Een hoofdrol in Bernlefs boek is weggelegd voor het landschap. Niet voor niets vindt de apotheose plaatst in de ruige Schotse Hooglanden. Friedrichs Romantische Mönch am Meer past dan ook perfect bij Bernlefs setting en literaire uiting. Maar ook het thema van De een zijn dood - de eenzaamheid- wordt door Bernlef met pijnlijke precisie blootgelegd. Zijn personen schilderen met verve de aspecten van onontkoombaarheid. Fictie en kunst maken niet minder eenzaam; het verzacht niet. Dat is de irrelevantie van kunst. Bernlefs woorden vatten de boodschap samen: het maakt niet uit.

“Jezus Christus, in mijn hele leven als politieman heb ik zoiets nog nooit gezien. Hoeveel liter bloed zit er wel niet in een mens?”

Terug naar de apotheose gezien door de ogen van de Schotse detective Dave Goff, dit was een mooiere opening geweest. Want vele lezers zullen het einde niet halen door Bernlefs stroperige proza zonder spanning.