Leven in relatie tot de mensen van wie je houdt

Met Agent 6 sluit Tom Rob Smith zijn trilogie rond Leo Demidov af. Leo trad voor de eerste keer aan in Kind 44. Toen was hij nog een jonge, ambitieuze KGB-agent die onzinnige bevelen opvolgde in de volle overtuiging de juiste, want Stalinistische, zaak te dienen. Het onderzoek naar dode kinderen deed zijn onwrikbare geloof in de ideale samenleving geen goed. Kolyma, het tweede boek, speelt zich af onder partijleider Nikita Chroesjtsjov, Stalins opvolger. In een geheime speech heeft Chroesjtsjov Stalins schrikbewind fout genoemd. De uitvoerders van dit bewind, onder andere KGB-agenten, komen onder vuur te liggen. Voormalige slachtoffers of hun nabestaanden zijn uit op wraak en ook Leo wordt geviseerd.

In Agent 6 liet Leo zijn verleden als geheim agent achter zich. Hij verliet de KGB, wat hem niet in dank werd afgenomen, en werkt nu als exportmanager in een klein bedrijf. Zijn leven draait rond zijn gezin: zijn mooie vrouw Raisa en hun twee geadopteerde dochters Zoya en Elena. Waar Raisa destijds vooral uit angst en zelfbehoud trouwde met Leo, houdt ze nu echt van hem. Hun dochters waren getuige van de moord op hun biologische ouders en Leo is trots dat het ernaar uitziet dat ze ondanks alles toch op hun pootjes terecht komen. Hij ziet zijn vrouw en dochters met lede ogen naar New York vertrekken. Raisa, die als schooldirecteur inmiddels meer maatschappelijk aanzien geniet dan Leo, is aangesteld als organisator van een diplomatieke reis. Om de relatie tussen de Sovjetrepubliek en Amerika te verbeteren, geven Russische jongeren concerten in New York en Washington. Het concert is een succes, maar in de rand ervan bedisselen de geheime diensten van beide grootmachten intriges waar Leo’s gezin slachtoffer van wordt. Leo zit machteloos in Moskou…

Vijftien jaar later vinden we Leo in Afghanistan, ingelijfd bij de geheime dienst. Hij werkt als adviseur van het bezettende Sovjetleger. Hij hecht bitter weinig waarde aan zijn eigen leven, wat hem bij uitstek geschikt maakt voor het woelige oorlogsgebied. Al die tijd is hij geobsedeerd door één ding: uitzoeken wat er tijdens het concert in New York gebeurde en welke rol in dat drama was weggelegd voor zijn vrouw en dochters. De kans dat Leo dat effectief kan gaan uitzoeken, is klein. Hoe zou hij kunnen ontsnappen aan het alziend oog van vadertje staat? Wegraken uit Afghanistan is al helemaal onmogelijk. Zelfs als hij zijn collega’s te slim af zou zijn, zou hij zonder enige twijfel in handen komen van de Moedjahedien, niet direct de beste vrienden van een goddeloze bezetter. Kortom, Leo moet zich schikken naar de omstandigheden. Hij geeft als adviseur naar best vermogen les aan jonge, Afghaanse rekruten en houdt een voorraadje opium achter de hand voor de eenzame avonden.

Opnieuw schetst Tom Rob Smith met veel accuratesse een tijdsbeeld. Het gaat om de jaren ’50 tot ’80 van vorige eeuw, en dan zowel in de Sovjetunie, als in Amerika en Afghanistan. Het was voor ‘andersdenkenden’ nergens een paradijs. In de Sovjetunie is de willekeurige terreur inmiddels afgezwakt, maar nog steeds worden mensen bespioneerd en gecorrigeerd door de overheid. Ook in Amerika heeft de overheid de macht om het leven van andersdenkenden onmogelijk te maken door boycots en insinuaties. Afghanistan is een hard land, in het bijzonder voor vrouwen. Dochters zijn minder geliefd dan zonen, wonderkinderen zijn bij voorkeur van het mannelijke geslacht en vrouwen die zoiets doms overkomt als verliefd worden op een partner van eigen keuze, worden genadeloos bestraft.
Naast het historische aspect is er veel aandacht voor de psyche van de hoofdpersonages. Zo wil Leo alleen maar leven in relatie tot de mensen van wie hij houdt. Als deze mensen dood zijn, of onbereikbaar ver weg, dan wil hij uit het leven stappen. Wat hem tegenhoudt is het waterkansje dat hij toch, ooit, het New Yorkse raadsel kan oplossen. Of dat hij toch nog iets, ooit, kan betekenen voor zijn dochters.
Zoals dat gaat in een goed boek, wordt het raadsel opgelost. Daarbij laat Smith zich dragen door historische gebeurtenissen die we allen goed kennen, ook de gevolgen ervan. Leo kiest voor zijn dochters, maar daarmee lijkt het wel zeker dat Agent 6 inderdaad het laatste boek is rond geheim agent Leo Demidov. Met deze trilogie leverde Smith een huzarenstuk af. Alle drie de boeken zijn intelligente, politieke thrillers, verweven met flink wat actie en prachtige personages. Benieuwd wat Smiths volgende project wordt.