Margaret Laurence stierf in 1987 en was één van Canada’s beste schrijfsters. Vooral met haar Manawakaserie uit de jaren ’60 en ’70 oogstte ze veel succes. In elk deel van de serie wordt een vrouw geportretteerd die ergens iets te maken heeft met Manawaka, een fictief stadje dat zou geïnspireerd zijn door Laurence’s geboortedorp Neepawa. Deel twee en vier uit de serie ontvingen de Governer General-prijs, de hoogste literaire onderscheiding in Canada. Het is opmerkelijk dat deel vier, The Diviners, later verboden werd omdat het godslasterlijk, pornografisch en een aanslag op het huwelijk als hoeksteen van de samenleving zou zijn.
 
In het eerste deel, De stenen engel, is Hagar Currie Shipley de verteller. Ze werd negentig jaar geleden geboren in Manawaka, en woont nu in bij haar zoon. Terwijl ze zich ergert aan haar onhandige schoondochter, zich wijsmaakt dat haar zoon haar haar kapitaal wil ontfutselen en zich uit alle macht verzet tegen opname in een rusthuis, dwalen haar gedachten af naar vroeger. Tussen heden en verleden ontspint zich het verhaal van Hagar, van hoe ze als derde kind van een Schotse immigrant geboren werd tot hoe ze haar man verliet om haar zoon een beter bestaan te geven. De constante in Hagars verhaal is haar onmacht om haar omgeving te laten zien wat haar ware gevoelens zijn. Ze gedraagt zich als een trotse, koude vrouw, niet in staat om liefde boven fatsoen te laten gaan. Op het einde van haar leven is ze zich daarvan bewust, helaas kan dan de klok niet teruggezet worden.

Je zou kunnen zeggen dat De stenen engel een prachtig verhaal is, maar eigenlijk is het vooral Hagar, in al haar cynisme en kilheid, die de lezer van in het begin bij de lurven pakt en tot het bittere einde blijft boeien. Haar waarnemingen van mensen zijn dodelijk. Haar beschrijvingen van omgeving en interieur vaak hilarisch. Haar pogingen om anderen te veranderen wraakroepend. Het is schrijnend dat deze vrouw, die zoveel kennis van de medemens aan de dag legt, niet meer zelfkennis had. Dat maakt haar boeiend en authentiek, en daarmee was het een hele opgave om De stenen engel even weg te leggen. De term literaire pageturner zou dit meesterwerk niet misstaan.

Nu is het wachten op de volgende drie delen. Uitgeverij De Geus heeft beloofd Een grapje van God, De vuurbewoners en De wichelaars in de volgende twee jaren uit te geven. Als deze vrouwenportretten even intens en meeslepend zijn als De stenen engel, dan mogen we De Geus heel erg dankbaar zijn dat ze deze prachtjuwelen van onder het stof haalde!

Een grapje van God - #2 Manawakaserie (2008) - Margaret Laurence **** (roman)

Emotionele chantage

Margaret Laurence stierf in 1987 en was één van Canada’s beste schrijfsters. Vooral met haar Manawakaserie uit de jaren ’60 en ’70 oogstte ze veel succes. In elk deel van dit kwartet wordt een vrouw geportretteerd die ergens iets te maken heeft met Manawaka, een fictief stadje dat zou geïnspireerd zijn door Laurence’s geboortedorp Neepawa. Na deel één, De stenen engel, is nu recent deel twee, Een grapje van God, heruitgegeven door De Geus. Dit boek ontving destijds de Governer General-prijs, de hoogste literaire onderscheiding in Canada.

In Een grapje van God is Rachel Cameron de vertelster. Rachel is een ongetrouwde, magere schooljuf die samen met haar oude moeder de etage boven een begrafenisonderneming bewoont. Ze lijkt een grijze muis en gaat verontschuldigingen prevelend door het leven. Ze houdt bovenmatig veel rekening met haar moeders zwakke hart en beeft als een riet als de schooldirecteur haar opzoekt in de klas. Verder laat ze zich door collega Calla tegen haar zin meetronen naar “het tabernakel”, een bijeenkomst van buitensporig godsdienstige mensen, waar ze de hele tijd bezorgd is om het feit of iemand haar wel of niet heeft gezien. Het slaperige plattelandsstadje Manawaka verstikt Rachel en beterschap is niet onmiddellijk in zicht. Maar dan breekt de schoolvakantie aan. Rachel ontmoet Nick en uit verlangen om eindelijk “vrouw” te zijn, begint ze met hem een lichamelijke relatie. Het wordt een keerpunt in haar leven en op haar vierendertigste durft ze eindelijk in te gaan tegen de emotionele chantage van haar moeder.

Margaret Laurence schreef dit boek tweeënveertig jaar geleden. Aan de zijkant vermeldt ze zaken als homoseksualiteit en het ongehuwd moederschap. In die tijd, de jaren zestig van vorige eeuw, moet dit voor sommige lezers schokkend geweest zijn. Het is alleszins choquerend voor de personages uit het boek. In die tijd meer aanvaard, maar dan voor onze tijd weer onbegrijpelijk, is de vanzelfsprekendheid waarmee één of meerdere dochters zichzelf wegcijferen voor hun ouders. Dat is waar Rachel mee worstelt. Door omstandigheden is ze in de netten van haar moeder en van de schoolgemeenschap waar ze lesgeeft terecht gekomen, en ze slaagt er niet in om daaruit te komen. Er ligt een loden verantwoordelijkheid op Rachel en elke iets rebellerende uitspraak moet onmiddellijk verzacht worden door een overvloed verontschuldigingen.

Laurence tekent dit, via de gedachtewereld van Rachel, onbarmhartig scherp op. Het is schrijnend om Rachels hoop, wanhoop en onvermogen tot waarachtige communicatie van zo dichtbij mee te maken. Gelukkig kan Rachel ook relativeren, en dit zorgt voor de nodige humor. Het resultaat is een zoetzuur boek, grappig en wrang, maar bovenal levensecht. Eind 2008 komt deel drie uit, De vuurbewoners. De vier vrouwen uit het Manawakakwartet verdienen een plekje in het hart van alle literatuurliefhebbers.