Hoe levensechter en geloofwaardiger romans zijn, hoe lovender doorgaans de recensies. Een lezer houdt ervan te vergeten dat hij “slechts” een boek leest. Hij wil meegesleept worden in het verhaal, meeleven met de personages, meegaan in de actie, vertoeven in een andere tijd of wereld. Tony & Susan, het al wat oudere (1993) maar nu heruitgegeven boek van Austin Wright, speelt op een zeer bijzondere manier met dat gegeven. In Tony & Susan lees je een boek in een boek. Het eigenlijke personage is Susan. Zij leest in het boek een boek van haar ex-man Edward en daarin speelt Tony de hoofdrol. Dat is een vreemde gewaarwording: het romanpersonage Susan heeft bedenkingen bij het romanpersonage Tony, terwijl ze goed beseft dat hij maar een fictieve figuur is. Voor jou als lezer zijn het allebei fictieve personages, maar je leeft met allebei mee – wat heeft schrijver en ex-echtgenoot Edward in petto voor Tony, en wat heeft schrijver Austin Wright in petto voor Susan? En in welke mate vergeet je die scheppende kracht en ga je volledig kopje onder in het boek?

Laten we eerst maar even de verhaallijn onder de loep nemen. Susan is relatief gelukkig getrouwd met Arnold, een succesvol cardioloog. Samen hebben ze drie kinderen. Twintig jaar geleden scheidde Susan van Edward en in al die jaren hoorde ze niets van hem, de jaarlijkse kerstkaart waarop Edwards nieuwe vrouw ‘Liefs’ schreef niet meegerekend. Susan denkt eigenlijk nooit meer aan Edward. Hij wilde destijds schrijver worden en hij liet haar zijn probeersels lezen. Susan gaf harde kritiek en Edward kon daar niet tegen, één van de redenen voor het falen van hun huwelijk. Nu, twintig jaar later, blijkt dat hij zijn schrijverdroom nooit opgaf en hij vraagt Susan om het manuscript van zijn debuut te lezen. Hoewel Susan weinig zin heeft, vindt ze het ook flauw om te weigeren. Ze stemt dus toe, maar als de losbladige versie arriveert, duurt het nog een hele tijd voor ze zich er toe kan aanzetten om het effectief te gaan lezen. In de dagen na Kerstmis heeft ze geen excuus meer: haar man Arnold is naar een congres, haar kinderen spelen Monopoly en Susan nestelt zich op de bank, vastbesloten om Edwards manuscript de volgende drie avonden te gaan lezen.

Edwards verhaal is integraal opgenomen in het boek onder de tussenkopjes ‘Nachtdieren’. Nachtdieren vertelt over Tony Hastings. Tony is professor mathematica en erg gehecht aan rust en regelmaat. De dag dat ze hij met zijn vrouw en tienerdochter op vakantie vertrekt, welt bij zijn vrouw het wilde idee op om de hele nacht door te rijden naar hun vakantiehuisje. Met enige tegenzin stemt Tony toe, hij had liever op tijd en stond in een weghotelletje overnacht. Maar het is vakantie en dan lijkt het een goed idee om af te wijken van de gebaande paden. Die eerste nacht krijgt het gezin Hastings een aanvaring met drie mannen en de gezinsleden worden van elkaar gescheiden. Tony belandt ergens in een donker bos en voelt zich in alle opzichten verloren.

De lotgevallen van Tony krijgen Susan meteen in de greep, en dat is niet moeilijk: Nachtdieren is effectief een erg beangstigend en levensecht verhaal. Met enige aarzeling moet Susan toegeven dat haar ex zich in dit werk ontpopt tot een ware schrijver. Maar waarom stuurt hij zijn debuut aan haar? Zit er een verborgen boodschap in? Wat wil hij haar duidelijk maken? Het is fascinerend om als lezer mee te maken welke invloed Nachtdieren heeft op Susan. Bovendien herinnert het boek haar sterk aan Edward, en ze begint haar eigen leven – haar jeugd, haar tijd met Edward, het heden – te overdenken en in vraag te stellen. Terwijl je toeschouwer bent van de invloed die Nachtdieren heeft op Susan, besef je dat het boek ook een invloed heeft op jezelf. Dat is waarschijnlijk met de meeste boeken die je leest zo, maar bij dit boek word je expliciet met je neus op dat feit gedrukt. Alleen daarom al verdient Tony & Susan een aanbeveling. Een andere reden is omdat Nachtdieren gewoonweg een meeslepend en spannend verhaal is. De woorden “griezelig, verhelderend, wonderschoon, indringend, ijzingwekkend, prachtig, onthutsend” en “schitterend geschreven” zijn terecht en al gebruikt door Donna Leon, Ruth Rendell en Saul Bellow. Inderdaad, voor dit boek. En terecht.